Historia Koła
Pierwszy w Wielkopolsce Inspektorat Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej Środa, powstał zawdzięczając niespożytym siłom witalnym i wytrwałości działacza społecznego Adama Grabiasa w dniu 26 VI 1989r.
Zebranie informacyjno-wyborcze odbyło się w mieszkaniu p. Adama Grabiasa na ul. Kilińskiego 4.
Zarząd Okręgu AK Wielkopolska reprezentował dr Marian Woźniak i jemu to powierzono prowadzenie zebrania.
W wyniku przeprowadzonych wyborów w skład pierwszego Zarządu Inspektoratu Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej Środa weszli:
Prezes Koła Adam Grabias
V- ce prezes Stanisław Kalicki
Sekretarz Jan Molski Skarbnik Michał Mazur
Skarbnik- Michał Mazur
W marcu 1990r wszystkie jednostki organizacyjne byłych żołnierzy AK przybrały nową do dziś stosowaną nazwę „ Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej”.
Nowy statut związku przyczynił się do zmniejszenia zasięgu terytorialnego średzkiego Koła do powiatu Środa oraz gmin Kórnik i Zaniemyśl, a ilość członków organizacji spadła do 63.
Do najistotniejszych osiągnięć pierwszego Zarządu Koła w latach 1989-1992 zaliczyć należy ufundowanie i uroczyste poświęcenie sztandaru Koła z udziałem Kompanii Honorowej Wojska Polskiego w dniu 3 V 1992
Prezes Koła Adam Grabias przejmuje sztandar – całując go. Obok drugi członek pocztu Michał Mazur i trzeci mało widoczny Jan Molski.
Sztandar Koła w czasie uroczystości Bożego Ciała 1992. W składzie pocztu od lewej: Bolesław Malinowski, Adam Grabias I Jarosław Wietlicki
Poczet w czasie kolejnej uroczystości w kolegiacie średzkiej.
Od lewej: Jarosław Wietlicki, Stefan Olsztyński, Ludwik Płoszczyca, Seweryn Herman.
Fakt posiadania sztandaru organizacyjnego dopiero po 44 latach od zakończenia II Wojny Światowej miał dla członków Koła kilka wymiarów:
Historyczny- Nie pozwolił zapomnieć o tym, że polskim interesem narodowym w roku 1945 było odzyskanie pełnej i niezależnej suwerenności państwowej, a nasi zachodni alianci ulegając naciskom Stalina, pozostawili nas w „ Strefie wpływów ZSRR” ,która w praktyce stała się kolejną okupacją kraju.
Satysfakcjonujący – gdyż cieszyliśmy się, że w wyniku porozumienia zawartego przy „Okrągłym Stole” (1989) możemy nareszcie bez obaw o sankcje przyznać się do tego, że byliśmy „Zaplutymi Karłami Reakcji” jak wówczas nazywano nas żołnierzy Armii Krajowej.
W latach 1945-1956 wielu z nas doznało niezapomnianych do śmierci krzywd od rodaków, którzy w charakterze funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, stali się naszymi oprawcami, a niekiedy bratobójcami.
Symboliczny - gdyż przypominał o tym, że Obwód AK Środa w czasie okupacji hitlerowskiej, stracił około 200 poległych i zamordowanych, to jest niemal połowę stanu osobowego, który wynosił wówczas 440 zaprzysiężonych i przeszkolonych żołnierzy.
Mobilizujący - ponieważ stworzył atmosferę do podejmowania inicjatyw mających głównie na celu upamiętnienie tych, którzy oddali Ojczyźnie to, co mieli najcenniejsze - własne życie.
Druga połowa roku 1992 przyniosła zmiany w zarządzie Koła. Prezesem został Jan Molski, a sekretarzem Jarosław Wietlicki.
W roku 1995 powstaje nowy skład Zarządu Koła, który z koniecznymi zmianami osobowymi, kontynuuje działalność już piątą kadencję.
W skład zarządu weszli wówczas:
Prezes Koła por Jarosław Wietlicki
V- ce prezes dr med. Stanisław Kalicki
V- ce prezes ppor. Michał Mazur
Sekretarz por Zygmunta Matysiak
Skarbnik por Mieczysław Staszkiewicz
W miarę upływu czasu skład zarządu uzupełnili:
por Stanisława Olszańska – sekretarz
por Weronika Musiał – skarbnik
por Seweryn Herman – członek zarządu
O ile sprawą niezwykle honorową dla pierwszych działaczy Koła było ufundowanie sztandaru, o tyle od roku 1993 przed członkami zarządu pojawiły się nowe wyzwania i ważne zadania – trzeba było dać świadectwo ofiary, jaką poniosły setki bohaterów w czasie okupacji niemieckiej na ziemi średzkiej. Jest to zadanie tym ważniejsze, że kształtuje poczucie tożsamości narodowej, a co za tym idzie, postaw patriotycznych u współczesnych pokoleń. Ponadto, po porozumieniu przy okrągłym stole, należało uświadomić Polakom także i ten fakt, że były liczne ofiary reżimu sowieckiego, którym bezwzględnie trzeba oddać cześć.
Usytuowanie na ziemi średzkiej pamiątek po tamtych czasach to dowód na to, że za Polskę w różnych momentach naszej historii ginęli ludzie i że czynili to z pobudek najszlachetniejszych – z miłości do ojczyzny, za naszą wolność i godność.
Do najistotniejszych osiągnięć Koła w zakresie ratowania od zapomnienia poległych i zamordowanych żołnierz Armii Krajowej należą:
„Osiedle AK”
W roku 1994 nowe osiedle w rejonie ul. Nekielskiej w Środzie otrzymało nazwę Armii Krajowej. Piętnastu ulicom tej dzielnicy nadano imiona najbardziej zasłużonych żołnierzy AK i działaczy Polskiego Państwa Podziemnego.
Widok na ul. gen. Grota - Roweckiego
Widok na ulicę K. K. Baczyńskiego
„ Tablica pamiątkowa Środa, Stary Rynek, budynek Sądu Rejonowego”
11.11.1995 r. Zorganizowanie patetycznej uroczystości w czasie której odsłonięto i poświęcono tablicę, upamiętniającą około 200 żołnierzy Inspektoratu AK Środa, poległych lub zamordowanych w czasie okupacji hitlerowskiej. Przebieg uroczystości uświetniła Kompania Honorowa Wojska Polskiego.
Kwiaty przed tablicą pamiątkową.
Na pierwszym planie: wiceprezes AK Wlkp. J. Ramułt, burmistrz M.Jacków, ks. Al. Rawecki i ks.W.Raczkowski
Poczty sztandarowe Koła i Okręgu AK Poznań
”Ojcowie” tablicy. Od lewej: Stanisław Kalicki, Jarosław Wietlicki i najbardziej zaangażowany Michał Mazur
„ Janowo - zagospodarowanie zrzutowiska”
W czwartym kwartale 2009 roku rozpoczęto prace nad turystyczno- poznawczym zagospodarowaniem miejsca zrzutu broni dla AK Środa w Janowie. Przedstawiciele Dominowa, Kostrzyna, Nadleśnictwa Czerniejewo, Nekli i Środy podjęli wstępne ustalenia.
Podgaj - odsłonięcie tablicy
Z okazji 20 rocznicy powstania Koła Światowego Związku Żołnierzy AK w Środzie odbyło się 2009 r. w Podgaju odsłonięcie i poświęcenie umieszczonej na głazie tablicy. Upamiętnia ona zamordowanego przez Gestapo Komendanta Inspektoratu AK Środa por. Alfreda Furmańskiego ps. ”Maciej”. Ukrywał się on w szkole, której kierownikiem był plutonowy Michał Matłowski. Mieścił się tu również punkt nasłuchu AK radia BBC.
Obelisk ku czci por. Alfreda Furmańskiego i plut. Michała Matłowskiego
Młodzież szkoły w Pławcach opiekująca się pamiątkowym obeliskiem poświęconym dowódcy inspektoratu AK Środa.
"Tablica pamiątkowa Palinkiewiczowie"
W dniu 03.05.1996 r. odbyła się kolejna patriotyczna uroczystość na cmentarzu w Środzie:
- odsłonięto i poświecono tablicę pamiątkową na symbolicznym grobie Stanisławy Palinkiewicz i jej syna Lecha, członków sztabu Inspektoratu AK Środa, zamordowanych w hitlerowskich obozach koncentracyjnych.
Uroczystość przed tablicą na grobie Palinkiewiczów
„Nominacje oficerskie”
1998 r. Zarząd Koła wystąpił o nominacje oficerskie dla wszystkich kombatantów Koła. Na przełomie 2000/2001 uroczyście wręczono dziewiętnaście nominacji na podporucznika i jedną na majora.
Jedni z wielu nominowanych na stopnie oficerskie
Bohaterowie tamtych i dzisiejszych czasów
Na ścianie Izby Pamięci wisi napis: „Pamiętajcie o tych, co już powrotu nie mają.” Członkowie Średzkiego Koła ŚZŻAK swoimi działaniami ocalają od zapomnienia wojenną przeszłość. Ich codzienna praca społeczna zaowocowała ewidentnymi sukcesami Koła. Wśród najbardziej aktywnych i zasłużonych działaczy wymienić należy:
- por Romualda Bajsarowicza,
- ppor. Adelę Borowską,
- plut. Adama Grabiasa,
- por. Seweryna Hermana,
- ppor. Zygmunta Kajdana,
- Lek.med. Stanisława Kalickiego
- por. Józefa Ladrowskiego,
- ppor. Michała Mazura,
- ppor. Jana Molskiego
- por. Weronikę Musiał,
- por. Stefana Olsztyńskiego,
- por Bogumiła Paula
- por. Ludwika Płoszczycę
- ppor. Krystyna Olszewską Winiecką
R. Bajsarowicz A. Grabias
S. Herman Z. Kajdan
W. Musiał J. Ladrowski
J. Molski St. Olsztyński
A. Borowska L.Płoszczyca
K. Olszewska - Winiecka
B.Paul
Michał Mazur Stanisław Kalicki